Prof. Dr. Erdal Akalın
(Hacettepe Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Pfizer İlaçları Ltd, İstanbul
Sağlık hizmetlerinde kalite kavramı son 20 yıl içinde gündeme gelmiş ve hızlı gelişmelere neden olmuştur(1). Sağlık hizmeti sunan sağlık çalışanlarının kaliteli hizmet ve kalite iyileştirme konularında çok önemli yerleri vardır. Son yıllarda özellikle tıp fakültelerinin verdiği eğitimin kalitesinin iyileştirilmesi yönünde bazı çalışmalar başlatılmıştır. Tıp eğitimine verilen bu önem kadar değer taşıyan bir diğer eğitim tıpta uzmanlık (asistanlık) eğitimi olmalıdır. Uzun yıllardan bu yana en iyi tıp fakülteleri ve hastaneleri olarak bilinen kurumlara en iyi mezunların uzmanlık eğitimi için başvurdukları bir gerçektir. Ancak bu isim yapmış kurumların verdikleri eğitimin de çok kaliteli olduğu anlamı sorgulanmadan kabul edilmeli midir?
Kalite kavramından bahsedilince; tanımı ve ölçüm metotlarının/indikatörlerinin de çok iyi belirlenmesi gerekmektedir (2). Tıpta uzmanlık eğitiminin direkt veya indirekt olarak ilgilendirdiği değişik taraflar/oyuncular ve bunların farklı beklentileri vardır (Tablo 1).
Tablo 1: Tıpta uzmanlık eğitimi: Taraflar ve beklentileri
| Taraf | Beklentiler |
| * Program Direktörü | Anahtar eğiticilerin sayısı ve devamlılığı |
| * Eğitici kadro | Eğitici rolü için kurumsal destek |
| * Eğitim kurumları yöneticileri | Eğitici kadro ve uzmanlık öğrencilerinin klinik yetenekleri |
| * Hastalar | Hizmet verenlerin klinik ve iletişim yetenekleri |
| * Uzmanlık öğrencisi | Eğitim sonrası iyi bir iş veya “üst uzmanlık” pozisyonu |
| * Uzmanlık öğrencisinin gelecekte çalışacağı kurum | Uzmanlık eğitimini tamamlamış kişinin bilgi,yetenek ve önerilen pozisyona uygunluğu |
Tıpta uzmanlık eğitimi veren programlar ve eğiticiler, verilen eğitimin kalite standartlarını geliştirmeli ve bunları uygulamalıdırlar. Bu amaçla bir araya gelen bir çalışma grubu "Amerikan İç Hastalıkları Asistanlık Eğitim Programları Direktörleri" tıpta uzmanlık eğitimi için bir kalite indikatörleri listesi geliştirmişlerdir(3). Daha sonra tüm program direktörleri ile paylaşılan bu indikatörlerin arasında eğitici kadronun sayısı ve sürekliliği, eğiticilerin klinik yetenekleri ve eğitim programının hedeflerine ulaşabilirliği en önemli olanlar olarak gösterilmiştir (Tablo 2).
Tablo 2: Tıpta uzmanlık eğitimi: Kalite indikatörleri
Eğitici kadronun ayırdığı zaman ve süreklilik Eğitim programları için kurumsal destek Eğiticilerin denetiminin uygunluğu Eğiticilerin klinik yetenekleri Eğitilenlere uygun ve yeterli değerlendirme ve geri bildirim Eğitime gönül veren eğitici sayısı Programın yaşam-boyu öğrenme konusuna eğilimi Programın hedeflerine ulaşılabilirliği |
Tıpta uzmanlık eğitimi programlarının kalite yönünden değerlendirilmeleri yapılırken, ölçülmesi gereken kriterler şunlarıdır (4):
a. Eğitilen/eğitici oranı (en az 3 eğitici, en az haftada 20 saat eğitim/eğitici)
b. Eğitici kalitesi (uzmanlık eğitimi, akademik geçmiş, yeterlilik belgesi, klinik yetenekleri, insancıl yaklaşımı ve değerleri, araştırıcı özellikleri ve deneyimi, eğitici yetenekleri)
c. Eğitim programının varoluş süresi
d. Programda araştırma aktiviteleri
e. Programın verildiği kurumda hasta sayısı ve patoloji dağılımı.
Tıpta uzmanlık eğitimi programlarının verilen eğitimi sürekli iyileştirebilmeleri için, öncelikle şu soruları cevaplandırmaları önerilmektedir:
1. Neyi gerçekleştirmeyi amaçlıyorsunuz?
2. Değişimin bir iyileşme olduğunu nasıl bilebileceğiz?
3. İyileştirmeyi sağlayabilmek için ne gibi değişiklikler yapmalıyız?
Tıpta uzmanlık eğitimi programlarının kalite iyileştirme girişimlerinde amaç, verilere dayalı değişiklikler ve sürekli iyileştirme süreci başarının üç önemli faktörleridir.
Kaynaklar:
1. Akalın HE. Sağlık hizmetlerinde sürekli kalite iyileştirme. ANKEM Dergisi 2000; 14: 254-257.
2. Bowen JL, Leff LE, Smith LG, Wolfsthal SD. Beyond the mystique of prestige: Measuring the quality of residency programs. American Journal of Medicine 1999; 106:493-498.
3. Klessig JM, Wolsthal SD, Levine MA, Stickley W, Bing-You RG, Lansdale TF, Battinelli DL. A pilot survey study to define quality in residency education. Academic Medicine 2000; 75:71-73.
4. Kahn MJ, Blonde L. Assessing the quality of medical subspecialty training programs. American Journal of Medicine 1999; 106:601-604.